Inleiding

Vaarle is een voormalige buurtschap in de gemeente Nuenen, Gerwen en Nederwetten, gelegen in de provincie Noord-Brabant, Nederland. Het ligt ten zuidoosten van het dorp Nuenen, nabij de autosnelweg A270 (richting Eindhoven-Helmond). Vaarle was vroeger een agrarisch en heide-gebied, maar is grotendeels verdwenen door ontginning, industriële ontwikkelingen en recente herinrichting tot natuurgebied. De naam Vaarle komt van oudere varianten zoals 'Vairlair' of 'Vaerlaer' en verwijst naar een leengoed van het kasteel Oud-Herlaer in Sint-Michielsgestel.

Geschiedenis

Vaarle heeft een lange agrarische geschiedenis die teruggaat tot de middeleeuwen. Het gebied was verdeeld: het Nuenense deel heette Groot Vaarle of Oud Vaarle, terwijl het nabijgelegen Mierlose deel Cleijn Vaarle werd genoemd. In 1497 werd het eigendom van Wijnand Massereel, heer van Wijnandsrade, en bleef het in zijn familie tot 1613, waarna het via erfenis bij Johan van Cortenbach (een kleinzoon van de heer van Helmond) kwam. In de 18^e eeuw, rond 1781, kocht Carel Frederik I Wesselman, heer van Helmond, omliggende heidepercelen en liet deze ontginnen. Hij bouwde er boerderijen, waaronder de Nieuwe Vaarlese Hoeve.

In de 19^e eeuw werd de Vaarlese en Collise heide deels ontgonnen (vanaf 1855), en het resterende deel in de laatste jaren van die eeuw. Het was een ontoegankelijk heidegebied met zandpaden, en er waren discussies over wegenaanleg naar Eindhoven. In 1840 telde Vaarle nog 115 inwoners. Later in de 19^e en vroege 20^e eeuw was het een landgoed, onder meer eigendom van mevrouw Scheidius-Lups en later heer Van Eyseren, met boerderijen maar geen woonhuizen. De handweverij, die in Nuenen bloeide, had hier weinig invloed.

In de 20^e eeuw diende het gebied als vuilstort, die na afdekking werd omgevormd tot recreatiegebied. Vanaf 2006 werden de meeste huizen gesloopt; anno 2022 stond er nog slechts één boerderij over. Tegenwoordig richt men zich op natuurontwikkeling via Bosplan Vaarle, een loofbos van circa 100 hectare dat de Luchense Heide en Papenvoortse Heide verbindt. Dit project startte symbolisch op 3 december 2002 met het planten van vier Koningslinden door prinsessen Laurentien, Marilène en Annette van Oranje, voor hun kinderen Eloise, Isabelle, Anna en Lucas.

Natuur en omgeving

Vaarle is een verrassend biodivers gebied met heide, vennetjes, grasland, kleine bosjes en beekdalen langs de Hooidonkse Beek (die hier Luchense Wetering heet). Het is een 'verborgen parel' met zeldzame planten zoals oeverkruid, kleine zonnedauw, geelgroene zegge en veelstengelige waterbies, en een rijk vogelleven (neem een verrekijker mee!). Er is een wandelroute van 2,5 km, ontwikkeld door IVN Natuurgidsen in 2022-2023, startend bij parkeerplaats Breeldere (coördinaten: 51.459599, 5.560413). Ook mountainbikeroutes leiden naar de voormalige stortheuvel (60 m hoog) in Landgoed Gulbergen.

Bezienswaardigheden en recreatie

• Landgoed Gulbergen: Voormalige vuilstort, nu met een golfterrein, dierentuin Dierenrijk en mogelijke evenementenruimte. Ideaal voor een dagje uit met familie.
• Verzorgingsplaats Vaarle: Rustplaats langs de A270 met parkeergelegenheid, bekend als homo-ontmoetingsplaats (in 2012 was er een tragische moordzaak hier).
• Bosplan Vaarle: Opkomend bosgebied voor wandelen en fietsen, met historische infozuilen via het 'Terugbeeld'-project van de gemeente.
• Nabijgelegen attracties in Nuenen: Van Gogh Village Museum (Vincent van Gogh woonde en werkte er 1883-1885), de gerestaureerde molen De Roosdonck, en de Sint-Clemenskerk.

Huidige status

Vaarle is vrijwel ontvolkt: de postcode 5674 TD telt slechts één adres (Vaarle 8, een riante woning van 262 m² met energielabel B, waarde ca. €988.000-€1.092.000). Het is nu vooral een transit- en natuurgebied, gemakkelijk te bereiken per auto of fiets vanaf Nuenen-centrum.